Ευτυχώς που υπάρχουν και οι ξένοι, γιατί στην Ελλάδα όποιος τολμήσει να γράψει παρόμοιο βιβλίο θεωρείται υπερακροδεξιός...
Από Ιησούς, Χριστός
Οι ελληνικές ρίζες του χριστιανισμού. Τα Ευαγγέλια και οι επιρροές τους από την τραγωδία, τον Πλάτωνα, τον Αριστοτέλη και το ελληνιστικό μυθιστόρημα
Θα μπορούσε το μήνυμα- και μόνο αυτό- ενός εβραίου κήρυκα που έζησε και κήρυξε γύρω στο 30 να αποτελέσει τη βάση μιας θρησκείας που εξαπλώθηκε σε όλον τον κόσμο και έγινε καθολική; Οχι, μας λέει ο Μπρυνό Ντελόρμ στο τελευταίο του βιβλίο που έχει τον δηλωτικό τίτλο «Ο Ελληνας Χριστός» ακριβώς για να δείξει ότι η καθολικότητα του χριστιανισμού οφείλεται στις... ελληνικές πηγές του. Ο Ντελόρμ είναι θεολόγος και ειδικός στην ερμηνευτική των κειμένων και το καινούργιο βιβλίο του λειτουργεί ήδη προκλητικά. Ο ιστορικός Μορίς Σαρτρ, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Τουρ και ειδικός του ανατολικού κόσμου κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο (το βιβλίο του L΄Οrient Romain, Εκδόσεις Seuil και, αγγλική έκδοση, Τhe Μiddle Εast Under Rome, Ηarvard University Ρress, θεωρείται κλασικό), παρουσίασε με εξαιρετικά θετικό τρόπο τη μελέτη του Ντελόρμ στις σελίδες της εφημερίδας Le Μonde (27 Φεβρουαρίου 2009). Είναι χαρακτηριστική η κατακλείδα της κριτικής, αφού δημιουργεί από μόνη της ένα θέμα πολεμικής: «Ενώ είναι θέμα πολιτικής ευπρέπειας για τη σύγχρονη θεολογία να επιμένει στις εβραϊκές ρίζες και στο αραμαϊκό περιβάλλον μέσα στο οποίο έζησε ο Ιησούςπράγμα που είναι προφανές-, τείνουμε συχνά να αρνούμεθα την καθαρά ελληνική διάσταση στην επεξεργασία της μορφής του Χριστού, τη μόνη που μπορεί να εξηγήσει την παγκόσμια ακτινοβολία του».
Τα θεμελιώδη κείμενα
Η θέση του Ντελόρμ είναι ότι τα θεμελιώδη κείμενα του χριστιανισμού, δηλαδή τα Ευαγγέλια και οι Πράξεις των Αποστόλων, των οποίων η επεξεργασία είναι έργο μιας γενιάς μετά τον θάνατο του Ναζωραίου, τίποτε ή τουλάχιστον ελάχιστα στοιχεία υιοθετούν από την εβραϊκή και αραμαϊκή παράδοση ενώ οφείλουν τα πάντα στην ελληνική. Κατά τον συγγραφέα «κανένα ιουδαϊκό λογοτεχνικό δημιούργημα δεν θα μπορούσε να χρησιμεύσει ως πηγή ή ως πρότυπο, ακόμη και αν υπάρχει ένα υπόστρωμα αραμαϊκών προφορικών παραδόσεων, αυτό δεν θα μπορούσε να εξηγήσει την επεξεργασία ενός τόσο πλήρους γραπτού συνόλου, τέλεια συντεταγμένου στα ελληνικά». Πέντε ήταν τα στοιχεία του ελληνικού υπόβαθρου πάνω στα οποία στηριζόταν ολόκληρος ο μεσογειακός κόσμος αυτήν την εποχή. Η ελληνική γλώσσα, η κοινή, το μοντέλο του άστεως, της πόλεως, που ως πολιτική αλλά και κοινωνικοπολιτιστική οντότητα υιοθετήθηκε από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και απέκτησε παγκόσμια διάσταση, η Παιδεία, όχι μόνο ως εκπαίδευση αλλά και ως φιλοσοφικός στοχασμός, με συνιστώσες τη διδασκαλία των πυθαγορείων, των πλατωνικών και των στωικών, η ηθική, που σφραγίζεται από τον πολυθεϊσμό και την ανεκτικότητα, και τέλος η αναζήτηση από τους Ελληνες αυτού που θα ονομάζαμε μετά θάνατον σωτηρία.
Πριν από τον Ντελόρμ, και άλλοι είχαν ασχοληθεί με τις ελληνικές ρίζες των θεμελιωδών κειμένων του χριστιανισμού, όπως ο θεολόγος, ειδικός της Καινής Διαθήκης, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Λωζάννης Ντανιέλ Μαργκερά, που έδειξε τις οφειλές του Ευαγγελιστή Λουκά στην ελληνική παράδοση. Είναι επίσης από καιρό γνωστή η λειτουργία και άλλων δανείων. Για παράδειγμα, η «Οδύσσεια» του Ομήρου βρίσκεται πίσω από τις περιπλανήσεις του Αποστόλου Παύλου στις πόλεις της Μεσογείου, ενώ πίσω από τα Πάθη του Χριστού βρίσκεται η δίκη του Σωκράτη. Κατά τον Μπρυνό Ντελόρμ, το υπόβαθρο πάνω στο οποίο στηρίζονται αλλά και χτίζονται τα Ευαγγέλια είναι η ελληνική τραγωδία, οι πλατωνικοί διάλογοι, τα έργα του Αριστοτέλη και το ελληνιστικό μυθιστόρημα. Αλλά σε αντίθεση με την κάθαρση της ελληνικής τραγωδίας τα Ευαγγέλια ολοκληρώνονται με την Ανάσταση, που στοιχειοθετεί οπωσδήποτε, μέσα στο πλαίσιο της αφήγησης, ένα αίσιο τέλος.
Το βάρος της Ιστορίας
Ευαγγέλιο του 12ου αιώνα και ο Ευαγγελιστής Λουκάς
Η ιστορικότητα του προσώπου του Ιησού δεν αμφισβητείται από τον Μπρυνό Ντελόρμ σε αυτό το βιβλίο. Ετσι κι αλλιώς αυτό το θέμα ελάχιστα απασχολεί τον συγγραφέα, γιατί εκείνο που τον ενδιαφέρει δεν είναι τόσο η μορφή του Ιησού από τη Ναζαρέτ όσο η μορφή του Χριστού. Αλλωστε, «σύμφωνα με τους πλέον στοιχειώδεις κανόνες της ελληνικής ρητορικής, το σημαντικό στα Ευαγγέλια δεν είναι η ιστορική πραγματικότητα των συμβάντων και των γεγονότων αλλά η αληθοφάνειά τους και η αφήγησή τους με τέτοιον τρόπο που να υποβάλλει και να επιβάλλει την πίστη». Μπορεί ο Ιησούς από τη Ναζαρέτ να ανήκει στην ιστορία αλλά η μορφή του Χριστού, κατασκευασμένη με το μέγιστο της αληθοφάνειας, είναι εκείνη που κινητοποιεί τον ενθουσιασμό των πιστών. Η θεμελιώδης αλήθεια προέρχεται από τον Χριστό και όχι από τον Ιησού. Ο Ιησούς από τη Ναζαρέτ μπορεί να είναι Ιουδαίος και πρόσωπο της ιστορίας αλλά ο Χριστός είναι δημιούργημα της ελληνικής παράδοσης. Γράφει ο Μπρυνό Ντελόρμ, σχετικά: «Γιατί αυτός δεν θα μπορούσε να αναδυθεί από το χώμα της ιουδαϊκής και της παλαιστινιακής γης, αν δεν υπήρχε ο μεγαλειώδης μοχλός της ελληνικής ρητορικής, η οποία με το πνεύμα της τραγικής σκηνοθεσίας και με τη δύναμη της πειθούς τού επέτρεψε να γίνει παγκόσμιος και καθολικός».
Τεκμηριωμένο, πειστικό, με γλώσσα δοκιμιακή και ταυτόχρονα κατανοητή και γοητευτική, το βιβλίο του Ντελόρμ έχει και άλλες αρετές. Ο Μορίς Σαρτρ στην κριτική του, στην οποία ήδη αναφερθήκαμε, επισημαίνει ότι ο Ντελόρμ δεν απομονώνει τους συγγραφείς των πρώτων χριστιανικών κειμένων από τον κόσμο μέσα στον οποίο ζουν και με τον οποίο αναγκαστικά είναι αλληλέγγυοι, τόσο σε επίπεδο διανοητικό και φιλοσοφικό όσο και σε επίπεδο πολιτικό και καλλιτεχνικό. Το τελευταίο εκδηλώνεται πολύ χαρακτηριστικά στην κυρίαρχη αυτοκρατορική λατρεία αυτής της Ρωμαϊκής εποχής. Πρότυπο της λατρείας των ρωμαίων αυτοκρατόρων είναι η μεταλλαγή του θνητού σε θείο όν; Είναι μήπως τυχαία η σύμπτωση με τα Ευαγγέλια;
Αναρτήσεις
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου