Μια κριτική θεώρηση της “επανάστασης του Γουδή το 1909″

Posted: Οκτωβρίου 19, 2011 in ΕΛΛΑΔΑ

Παρατηρώ εδώ και κάποιες μέρες τις αναφορές στην “επανάσταση” του Γουδή στις 14 Αυγούστου 1909 που τείνουν να την εξιδανικεύουν ως ένα σημείο, και να την θεωρούν ως γενεσιουργό αιτία της ένδοξης εθνικής Ελληνικής πορείας ως το 1920. Έχω όμως την εντύπωση ότι οι περισσότεροι που σχολιάζουν, καταφεύγουν σε εύκολους χαρακτηρισμούς στερούμενοι της γνώσης βασικών γεγονότων και στοιχείων, που αν δεν αλλάζει άρδην τις αντιλήψεις αυτές, τουλάχιστον τις συμπληρώνει.Η “επανάσταση” του Γουδή (*) το 1909 ήταν περισσότερο μια ένοπλος διαμαρτυρία ενός τμήματος του στρατού που κυρίως βρισκόταν στην Αθήνα, υπό την ηγεσία μια ομάδας χαμηλόβαθμων αξιωματικών που είχαν ιδρύσει μια μυστική οργάνωση τον “στρατιωτικό σύνδεσμο”. Το βασικό ελατήριο της στρατιωτικής αυτής εξέγερσης ήταν η εντύπωση που υπήρχε στον κόσμο για την φαυλότητα του τότε πολιτικού συστήματος και την αδράνεια του στον επανεξοπλισμό της Χώρας σε μια εποχή που οι πολεμική αναμέτρηση φαινόταν επικείμενη. Δευτερεύουσα, αλλά όχι ασήμαντη, ήταν και η ενόχληση των ηγετών της στρατιωτικής στάσης,για την επέμβαση του Θρόνου και του Διαδόχου Κωνσταντίνου στους προβιβασμούς των αξιωματικών, αλλά και στον σχηματισμό γύρω του μιας ομάδας αξιωματικών (Μεταξάς, Στρατηγός, Δούσμανης) που απολάμβαναν ιδιαίτερα ευνοικής μεταχείρησης.

Ηγέτης και αρχηγός της Επανάστασης του Γουδή, αναδείχθηκε ο Νικόλαος Ζορμπάς, ένας μετριοπαθής και συντηρητικός αντισυνταγματάρχης πυροβολικού που δεν επέτρεψε στην εξέγερση να πάρει ακραία αντιδυναστική μορφή, ενώ άλλος σημαντικός πρωταγωνιστής του, ήταν ο νεαρός ανθυπολοχαγός τότε- Θεόδωρος Πάγκαλος, κινητήριος μοχλός της μυήσεως συναδέλφων του στην ενέργεια. Μετά την εύκολη και αναίμακτη επικράτηση του Κινήματος, οι “επαναστάτες” ανάγκασαν την υφιστάμενη και νόμιμη Κυβέρνηση Ράλλη σε παραίτηση και εξανάγκασαν τον Βασιλιά Γεώργιο να ορκίσει μια νέα υπό τον Κυριακούλη Μαυρομιχάλη που είχε ένα μικροσκοπικό κόμμα στην βουλή και υποτίθεται είχε υιοθετήσει το “πρόγραμμα” του “συνδέσμου”.

Τα εισαγωγικά στην λέξη πρόγραμμα δεν είναι τυχαία, καθώς όπως αποδείχθηκε στις επόμενες εβδομάδες, τέτοιο πρόγραμμα δεν υπήρχε. Οι ιδεαλιστές αξιωματικοί είχαν αγαθά κίνητρα, ήθελαν να χτυπήσουν την φαυλοκρατία και την κακοδιοίκηση, αλλά όπως κατάλαβαν κάτι τέτοιο δεν ήταν τόσο εύκολο. Ακολούθησε ο πλήρης εξευτελισμός σε κάθε έννοια κοινοβουλευτικής διαδικασίας. Σε ένα θέατρο παραλόγου τα δύο μεγαλύτερα κόμματα της βουλής υπό την απειλή της μερίδας του στασιάζοντος στρατού, υπερψήφιζαν δεκάδες νομοσχέδια επί παντός επιστητού που είχαν συντάξει πρόχειρα οι αξιωματικοί του “στρατιωτικού συνδέσμου” και τα οποία θα έμεναν στην πλειοψηφία τους ανεφάρμοστα. Τα νομοσχέδια αυτά περιείχαν μάλλον ευχές, ηθικολογίες και φιλοδοξίες παρά ορθολογικά εφικτά πολιτικά μέτρα. Το κοινοβούλιο συνεδρίαζε καθημερινά σε δύο συνεδριάσεις, με τα θεωρεία του κατάμεστα από αξιωματικούς του “Συνδέμου” και απλούς οπλίτες. Όταν κάποιος βουλευτής τολμούσε να επικρίνει τις αερολογίες και τις κενολογίες των νομοσχεδίων αυτών, οι αξιωματικοί από τα θεωρεία χτυπούσαν τα πόδια τους, σφύριζαν η καθύβριζαν τον ομιλούντα στο βήμα. Τέτοια επεισόδια έγιναν πάρα πολλά, με τους βουλευτές να δέχονται συνεχείς εξευτελισμούς και να απειλούν (κυρίως ο Θεοτόκης με το κόμμα του που ήταν και το μεγαλύτερο)με αποχή από τα καθήκοντα τους.

Το περίφημο στρατιωτικό νομοσχέδιο μόνο, προέβλεπε δαπάνες του ιλιγγιώδους ποσού των 60.000.000 δρχ, που έφερε την Χώρα κυριολεκτικά στο χείλος της χρεοκοπίας. Ο “στρατιωτικός σύνδεσμος” συνεδρίαζε καθημερινά για να συντάσσει τα νομοσχέδια αυτά και δεχόταν δεκάδες μηνύματα στήριξης τόσο από την Αθήνα όσο και από την επαρχία αλλά που παράλληλα ζητούσαν χαριστικές ρυθμίσεις και ρουσφέτια. Κάποια από αυτά, ο “Σύνδεσμος” τα ικανοποίησε, ώστε να διατηρήσει τα λαϊκά του ερείσματα, κατά παράβασιν όσων είχε υποσχεθεί. Σύντομα τα μέλη του “Συνδέσμου” κατάλαβαν ότι είχαν μπλέξει σε έναν κυκεώνα πολιτικών συμβιβασμών και συνειδητοποίησαν πόσο δύσκολο τελικά είναι να κυβερνάς μια Χώρα (κάτι που θεωρούσαν αρκετά εύκολο) και πόσο απροετοίμαστοι ήταν για αυτό.

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος όταν προσήλθε μετά από πρόσκληση του Ζορμπά και του “συνδέσμου”, χρησιμοποίησε με ευστροφία τα αδιέξοδα που είχαν αντιμετωπισει οι εξεγερμένοι, για να επιβληθεί στο πολιτικό προσκήνιο. Χρησιμοποίησε τον “στρατιωτικό σύνδεσμο” εκβιάζοντας ουσιαστικά τον Βασιλιά και τα παλαιά πολιτικά κόμματα για έναν τελικό συμβιβασμό με πρωταγωνιστή τον ίδιο, που προέβλεπε κάποιες φαινομενικές υποχωρήσεις τους σε δευτερεύοντα ζητήματα με την ταυτόχρονη διάλυση του ενοχλητικού “συνδέσμου”. Τελικώς η νέα κυβέρνηση Στέφανου Δραγούμη που σχηματίστηκε μετά τιε συννενοήσεις Βενιζέλου, ψήφισε μια νέα σειρά νομοσχεδίων με φορολογικό περιεχόμενο, από τα ελάχιστα που έμελλε να υλοποιηθούν. Στις τελευταίες μέρες της Κυβέρνησης Δραγούμη εκτυλίχθηκαν και τα τραγικά αιματηρά γεγονότα του Κιλελέρ, στα οποία η κρατική καταστολή είχε την αμέριστη κάλυψη του “στρατιωτικού συνδέσμου”, παρά την αρχική του θέση για την απαλλοτρίωση των μεγάλων τσιφλικιών της Θεσσαλίας.

Επί της ουσίας όταν ο Βενιζέλος σχημάτισε κυβέρνηση (αφού έπεισε τον Βασιλιά να διαλύσει αντισυνταγματικά την βουλή, βασιλικό δικαίωμα που στον Εθνικό Διχασμό λίγα χρόνια μετά, ο ίδιος ο Βενιζέλος θα το αμφισβητήσει) κατήργησε σχεδόν όλα τα πρόχειρα νομοσχέδια (πλην των στρατιωτικών και κάποιων φορολογικών) εκείνης της περιόδου ως ανεδαφικά και ανεφάρμοστα. Και όχι μόνο αυτό. Λίγους μήνες μετά την αναρρίχηση του στην πρωθυπουργία ο Βενιζέλος επανέφερε τα μέλη της Βασιλικής Οικογένειας στις υψηλές βαθμίδες της στρατιωτικής ιεραρχίας (Διάδοχος Κωνσταντίνος ως Αρχιστράτηγος), αναιρώντας άλλο ένα βασικό επίτευγμα του “Συνδέσμου”, ενώ χρησιμοποίησε σε θέσεις – κλειδιά τους Δούσμανη και Μεταξά, πρόσωπα του περιβάλλοντος του Κωνσταντίνου, που ήταν όμως μισητά για τον “Σύνδεσμο” και αρχικά είχαν απομακρυνθεί εκτός Αθηνών.

ΤΑ ΕΠΙΤΕΥΓΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ 1909

Τελικώς η “επανάσταση του 1909″ δεν είχε κανένα επίτευγμα να επιδείξει; Αναμφίβολα είχε. Αποτέλεσε ένα ισχυρό ηλεκτροσόκ στην λιμνάζουσα Αθηναϊκή κοινωνία, κινητοποίησε κοινωνικές δυνάμεις που δεν είχαν αναδειχθεί, επέβαλλε στην πολιτική σκηνή έναν ελπιδοφόρο νέο πολιτικό (Ελευθέριος Βενιζέλος) που χειρίστηκε τις Ελληνικές υποθέσεις και το Ανατολικό Ζήτημα με νέα ανανεωτική πνοή και νέες ιδέες. Ταυτόχρονα χάρις σε μια άφρονα πολιτική απόφαση των αξιωματικών του “συνδέσμου”(δεν υπήρχε οικονομική κάλυψη εκείνη την στιγμή πλην της μερικής χρηματοδότησης του Αβέρωφ) παραγγέλθηκε το βαρύ θωρηκτό “Αβέρωφ” που έμελλε να διαδραματίσει πρωταγωνιστικό ρόλο στην νίκη στον Α΄ Βαλκανικό πόλεμο και στην απελευθέρωση των νησιών του Αιγαίου. Ο στρατιωτικός εξοπλισμός που επέβαλλε ο “σύνδεσμος” μπορεί να καταχρέωσε το κράτος εκείνη την στιγμή, αλλά χάρις σε αυτόν διπλασιάστηκε η Ελλάδα 3 χρόνια μετά.

Ένα άλλο σημαντικό αποτέλεσμα της “Επανάστασης του 1909″ υπήρξε η νομιμοποίηση (καθιέρωση) της ενεργής επέμβασης του στρατού στα πολιτικά πράγματα της Χώρας, επέμβαση που ως και το 1967 θα είναι κοινός τόπος, με κατ΄ εξοχήν περίοδο τον μεσοπόλεμο. Ο ίδιος ο Ελευθέριος Βενιζέλος και οι “Φιλελεύθεροι” θα συναλλάσονται συνεχώς με πολλούς ανώτατους στρατιωτικούς (Οθωναίος, Πάγκαλος, Τσιμικάλης, Μανέτας, Πλαστήρας, Κονδύλης, Χατζηκυριάκος και πολλοί άλλοι χαμηλόβαθμοι) αλλάζοντας ακόμη και την επετηρίδα προβιβασμών η αποστρατεύοντας ομαδικά τους ανωτέρους τους και θα τους χρησιμοποιούν είτε στην διαχείρηση η στην υφαρπαγή της εξουσίας. Έτσι λοιπόν μετά το 1909 ο στρατός διαμορφώνεται σε ανεξάρτητο πόλο εξουσίας, που συμμετέχει στο πολιτικό προσκήνιο είτε ως συνεργός των πολιτικών κομμάτων, είτε και εντελώς ανεξάρτητος.

Όπως γίνεται αντιληπτό δεν υπάρχει ιστορικό γεγονός που να έχει μόνο θετικές πτυχές η επιπτώσεις, καθώς οι δρώντες παραμένουν άνθρωποι έχουν πάθη και αδυναμίες και κάνουν λάθη (ασχέτως προθέσεων) όπως γίνονται λάθη από τότε που καταγράφεται η ανθρώπινη Ιστορία. Καταλαβαίνω ότι ειδικά σε δύσκολες στιγμές όπως αυτές που διανύουμε σήμερα, έχουμε ανάγκη σαν κοινωνία και σαν άνθρωποι ατομικά, από Ιστορικά παραδείγματα που θα εμπνεύσουν ελπίδα και προοπτική. Θεωρώ όμως ότι αυτά οφείλουν να τοποθετούνται στις πραγματικές τους διαστάσεις και όχι στις επιθυμητές.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ

(*) Η περιοχή της Αθήνας που έγινε το κίνημα λέγεται “Γουδή” και όχι Γουδί προς τιμήν ενός μαγειρικού σκεύους. Tο όνομα προέρχεται από μεγάλη οικογένεια των Σπετσών, πολλά μέλη της οποίας διακρίθηκαν λόγω της μεγάλης προσφοράς τους στην Eλληνική Eπανάσταση. Σε αναγνώριση της προσφοράς τους η Πατρίδα τούς αντάμειψε με την παραχώρηση της έκτασης που φέρει το όνομά τους».Οι εφημερίδες στις αρχές του αιώνα αναφέρουν την τοποθεσία με τη γραφή «Γουδή». Εξέχον μέλος της οικογένειας αυτής, ο Δημήτριος Γουδής που γεννήθηκε στις Σπέτσες του 1824, υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες της ελληνικής εμπορικής ναυτιλίας. Hταν δε ο πρώτος Eλληνας που έφερε εμπορικό ατμόπλοιο και πρωτοστάτησε για την επικράτηση της ατμήλατης ναυτιλίας σε ολόκληρη την Eλλάδα.