Η άσκηση του Νίκολο Μακιαβέλλι (1469-1527) στην τέχνη της πολιτικής αποτελεί μια από τις εισόδους στη νεώτερη πολιτική σκέψη. Οι καινοτομίες που το έργο του μεγάλου Φλωρεντινού εκφράζει είναι πολλές και όχι πάντοτε φανερές. Ο ρεαλισμός, ο εμπειρισμός, η ανάδυση του έθνους-κράτους και ο ουμανιστικός ατομικισμός, ενδημούν στο έργο του.
Πέρα όμως από την τέχνη της εξαπάτησης των αντιπάλων, για την οποία είναι περισσότερο γνωστός ο Μακιαβέλλι, υπάρχει στον «Ηγεμόνα» (1513) του η εντυπωσιακή έκκληση για τον μετασχηματισμό της νοοτροπίας των συγχρόνων του. Ζητάει, από τους συμπατριώτες του να διευρύνουν την αφοσίωσή τους από την τοπική στην εθνική τους πατρίδα, από την πόλη-κράτος στο έθνος-κράτος. Η διεύρυνση αυτή που επικαλείται ο Μακιαβέλλι, προαναγγέλλει τη συγκέντρωση των εξουσιών στο νεώτερο κράτος και την ισορροπία δυνάμεων στις διεθνείς σχέσεις. Πρόκειται για μνημειώδες όραμα ενός νέου κόσμου που βρισκόταν ακόμα στο μέλλον του 17ου αιώνα.
Η γλωσσική ενότητα της δημοτικής ιταλικής την οποία επεξεργάστηκε ο Ντάντε, διακόσια περίπου χρόνια νωρίτερα, συνέβαλε στη δημιουργία μιας γλωσσικής κοινότητας που ενσωμάτωσε ή εξαφάνισε την ποικιλία των διαλέκτων, οι οποίες χώριζαν τους Ιταλούς και κατακερμάτιζαν την Ιταλία. Η ιταλική χερσόνησος την εποχή του Μακιαβέλλι βρισκόταν πλησιέστερα στο ιδανικό της εδαφικής ενοποίησης και της δημιουργίας ενιαίου κράτους, όμως ο οικουμενικός ρόλος του παπικού θεσμού ήταν ακόμα ισχυρός. Στο τελευταίο κεφάλαιο του «Ηγεμόνα», που φέρει τον τίτλο «Προτροπή για την απελευθέρωση της Ιταλίας από τους βαρβάρους», ο Μακιαβέλλι ζητάει από τους συμπατριώτες του να ενώσουν και πάλι την Ιταλία και να επαναφέρουν τη δόξα της αρχαίας Ρώμης.
Μολονότι η ενοποίηση της Ιταλίας θα περιμένει 357 ακόμα χρόνια ώσπου να πραγματοποιηθεί, οι αντιλήψεις του Μακιαβέλλι για τη δημιουργία ενός σύγχρονου κράτους θα αποτελέσουν σημείο αναφοράς για πολλά μεγάλα κράτη της εποχής, αλλά και για εκείνα που βρίσκονταν υπό διαμόρφωση. Από τα πρώτα κεφάλαια του «Ηγεμόνα», ο Μακιαβέλλι εγκαταλείπει την ηθική των αρχαίων και μεσαιωνικών δασκάλων, ενώ στο τελευταίο κεφάλαιο προτείνει έναν πρώιμο εθνικισμό ως υποκατάστατο των παραδοσιακών θρησκευτικών πεποιθήσεων που απαρνείται. Πρόκειται για τη γέννηση μιας εγκόσμιας θρησκείας, η οποία θα χρειαστεί μερικούς αιώνες για να διαδοθεί.
Ο «Ηγεμόνας» θα αποτελέσει ακόμα αναγγελία θανάτου του φεουδαλικού συστήματος, όχι μόνο γιατί το έργο διέπεται από ένα απόλυτα κοσμικό πνεύμα και εκφράζεται εχθρικά προς την ηγεσία της Καθολικής Εκκλησίας, αλλά γιατί αποδίδει στους μελλοντικούς βασιλείς τις συγκεντρωτικές εξουσίες της απόλυτης μοναρχίας. Ο «Ηγεμόνας» του Μακιαβέλλι εκπροσωπεί το σύνολο της επικράτειάς του και συνενώνει γλωσσικά και πολιτισμικά τους υπηκόους του χωρίς άλλη δέσμευση από την αποτελεσματικότητα στη διαχείριση της εξουσίας. Η άσκηση της ισχύος, ώστε να είναι δυνατή η λειτουργία ενός αυτεξούσιου έθνους-κράτους, βρίσκεται στο επίκεντρο του «Ηγεμόνα».
Ο Μακιαβέλλι πρωτοεμφανίστηκε στα κοινά της Φλωρεντίας σε ηλικία 25 ετών, το 1494, μετά την αποπομπή της οικογένειας των Μεδίκων από την εξουσία. Τη χρονιά εκείνη ο Κάρολος VIII της Γαλλίας εγκαινίασε μια περίοδο συγκρούσεων ανάμεσα στην ισχυρή χώρα του, και τις Ισπανία και Αυστρία, για την κατοχή της Ιταλίας. Η Φλωρεντία με τη στρατηγική της σημασία στην ιταλική χερσόνησο έγινε πιόνι ανάμεσα στον πάπα, τον αυτοκράτορα των Αψβούργων και τον Γάλλο βασιλιά. Οπως και ο φανατικός μοναχός Τζιρόλαμο Σαβοναρόλα, ο Μακιαβέλλι θεώρησε τη γαλλική εισβολή σημαδιακή. Ο πρώτος σαν τιμωρία του Θεού για τις αμαρτίες λαού και κλήρου, ο δεύτερος ως φυσική συνέπεια της διαφθοράς πολιτεύματος και πολιτών.
| ||||||||||||||||
* Ο κ. Θάνος Βερέμης είναι ομότιμος καθηγητής Πολιτικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
Αναρτήσεις
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου