«Φθινοπωρινός πόνος» («Guz Sancisi»)
«Σπάει ταμεία» η ταινία για τα Σεπτεμβριανά του '55 στην Πόλη Σοκ και δέος στην Τουρκία από τον «Φθινοπωρινό πόνο»
Ο «Φθινοπωρινός πόνος» («Guz Sancisi»), η ταινία της Τομρίς Γκιριτλίογλου, που μετέφερε στον κινηματογράφο την ιστορία αγάπης ενός Τούρκου μεγαλοαστού και μιας Ρωμιάς ιερόδουλης, με φόντο τα Σεπτεμβριανά το 1955 στην Κωνσταντινούπολη, «σπάει ταμεία» στην Τουρκία και σοκάρει το τουρκικό κοινό με την αλήθεια της.
Μόνο στην πρώτη εβδομάδα της προβολής του, σε 92 κινηματογραφικές αίθουσες της γείτονος, ο «Φθινοπωρινός πόνος» έκοψε περισσότερα από 300.000 εισιτήρια, φέροντας στο φως ένα σκοτεινό κομμάτι της τουρικής ιστορίας, που με μαεστρία αφαιρέθηκε από τις σελίδες των τουρκικών σχολικών βιβλίων. Οι Τούρκοι θεατές διαπιστώνουν μια πραγματικότητα που αγνοούσαν, ενώ εκείνοι που εξέφραζαν φόβους ότι με την πρεμιέρα της ταινίας θα ξεσπούσε εθνικιστική έκρηξη, διαψεύστηκαν.
Το θέμα της ταινίας αντλήθηκε από το ομώνυμο βιβλίο του Γιλμάζ Καρακογιουνλού, συγγραφέα και βουλευτή του Κόμματος της Μητέρας Πατρίδας και από τους ειδικούς αξιολογήθηκε ως «ειλικρινής συγγνώμη» για όσα συνέβησαν τότε.
Τρεις μέρες μετά την πρεμιέρα του «Φθινοπωρινού Πόνου», ο διευθυντής της «Χουριέτ», Ερτουγρούλ Οζκιόκ, αρθρογραφεί: «Η ταινία αρχίζει με μια άκρως εντυπωσιακή σκηνή: Μια ομάδα αλητών, κρατώντας έναν κουβά με κόκκινη μπογιά, σημαδεύει με σταυρό πόρτες κάποιων σπιτιών, τα μεσάνυχτα. Το σημάδεμα των σπιτιών σε όλα τα μέρη του κόσμου είναι οιωνός κάποιας δικτατορίας ή γενοκτονίας που πλησιάζει. Έτσι έγινε και στη ναζιστική Γερμανία, έτσι έκανε και η Κου Κλουξ Κλαν στις ΗΠΑ. Έτσι σημαδεύτηκαν τα σπίτια στη Βοσνία και το Κόσοβο. Απ΄ ό,τι φάνηκε όμως, τα δικά μας αρχεία δεν είναι και τόσο καθαρά. Υπήρξε αυτό και σ΄ εμάς. Πριν από τα Σεπτεμβριανά, ορισμένοι αλήτες σημάδεψαν τα σπίτια στα οποία ζούσαν Ρωμιοί. Όταν έβγαινα από την ειδική προβολή της ταινίας, ένας φίλος ζήτησε τη γνώμη μου κι εγώ του είπα: Είθε μετά από 20-30 χρόνια, να μην αναγκαστούμε να κάνουμε μια παρόμοια ταινία. Ο θεός να φυλάει την Τουρκία απ΄ αυτό το ρεζιλίκι».
Το σοκ που προκάλεσε η συγκεκριμένη ταινία στην Τουρκία, πυροδότησε σειρά δημοσιευμάτων και σε ευρωπαϊκές εφημερίδες. Μόλις το περασμένο Σαββατοκύριακο, η ολλανδική «Trown» δημοσίευσε ανταπόκριση του Ερντάλ Μπαλτσί από την Κωνσταντινούπολη, με τίτλο «Η Κωνσταντινούπολη ντρέπεται για το 1955» και υπέρτιτλο «Ταινία για το διωγμό των Ελλήνων προβάλει ξεχασμένη ιστορία». Στο ρεπορτάζ τονίζεται ότι «πρόκειται για ταινία, που αναφέρεται στα φρικτά γεγονότα του 1955, τη χρονιά που η ελληνική μειονότητα δέχθηκε επίθεση και εκδιώχθηκε από το τουρκικό κράτος». «Οι Τούρκοι -συνεχίζει ο Μπαλτσί- έχουν εκπλαγεί με την ταινία. Φαίνεται πως πολλοί δεν γνωρίζουν το πογκρόμ».
Στο ίδιο δημοσίευμα φιλοξενείται, μεταξύ άλλων, δήλωση μίας Τουρκάλας: «Είμαι 63 χρονών και μέχρι σήμερα δεν γνώριζα τι είχε συμβεί τότε. Ντρέπομαι γι αυτό. Όμως, οι Τούρκοι ηγέτες ήξεραν καλά πώς να κρατήσουν αυτές τις πληροφορίες μυστικές». «Μαθαίνω ότι ποσοστό 10% του πληθυσμού στην Κωνσταντινούπολη ήταν Έλληνες. Απίστευτο. Αν δεν είχαν εκδιωχθεί, τώρα θα ζούσαν εδώ, το λιγότερο, ένα εκατομμύριο Έλληνες», δηλώνει από την πλευρά της η 19χρονη Γιεσίμ. Στο ίδιο δημοσίευμα φιλοξενούνται και οι δηλώσεις ενός Έλληνα, του 69χρονου Μιχάλη Βασιλειάδη, ο οποίος διατηρε ένα μικρό γραφείο στις στοές της Πόλης, εκδίδοντας καθημερινά μια εφημερίδα για τους 2.000 εναπομείναντες Έλληνες. Ήταν 15 χρόνων στα Σεπτεμβριανά και παρότι είδε την ταινία και διατυπώνει το θαυμασμό του για τη σκηνοθέτιδα, που άγγιξε ένα «τόσο ευαίσθητο θέμα», εκτιμά ότι και πάλι, δεν κατάφερε να αποδώσει τη φρίκη των δύο ημερών εκείνου του Σεπτέμβρη.. Στέλνει, όμως, ένα μήνυμα: «Οι ηγέτες πρέπει να πουν ένα "συγγνώμη" στον τουρκικό λαό, τον οποίο χρησιμοποίησαν ως μαριονέττα». Το βιβλίο του Καρακογιουνλού κυκλοφόρησε στην Ελλάδα πριν έντεκα χρόνια, από τις εκδόσεις «Τσουκάτου». Το μετέφρασε η Διδάκτωρ Κοινωνιολογίας, ειδική μελετήτρια των ελληνοτουρκικών σχέσεων, Λιάνα Μυστακίδου, αποσπώντας μάλιστα, το 2000, τιμητική διάκριση από την Εταιρεία Μεταφραστών Λογοτεχνίας, για την αριστοτεχνική απόδοση στα ελληνικά.
Η μεταφράστρια λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ: «Ο Φθινοπωρινός Πόνος γράφτηκε από πολιτικό κι ως εκ τούτου, το πράγμα αποκτά άλλη βαρύτητα. Εκτιμώ ότι πρόκειται για συγγραφέα αληθινό και έντιμο, ο οποίος εξακολουθεί να εργάζεται πάνω στο θέμα των δύο χωρών. Για δε το συγκεκριμένο βιβλίο δεν έλαβε δραχμή από πνευματικά δικαιώματα».
Αναρτήσεις
ΤΑ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΑΝΑ ΜΕ ΤΑ MATIA ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ.
ΑπάντησηΔιαγραφήΆρθρο της Ντιλέκ Γκουβέν στην Εφημερίδα ΤΑΡΑΦ-6/2/2009
Με την ευκαιρία της ταινίας “Η Φθινοπωρινή Ωδίνη” αρχίσαμε να ξανασυζητάμε μια ζοφερή σελίδα της ιστορίας μας. Αυτό αναμφισβήτητα είναι μια εποικοδομητική εξέλιξη. Όμως όταν καλοκοιτάξουμε τις συζητήσεις και τα γραπτά περί της ταινίας προβάλλει με το παραπάνω η προσπάθεια αθώωσης του κράτους σχετικά με τα Σεπτεμβριανά.
Με αφορμή την προβολή της ταινίας της Τομρίς Γκριτλίογλου “Η Φθινοπωρινή Ωδύνη” τις τελευταίες μέρες μιλάμε και κουβεντιάζουμε για τα γεγονότα των 6-7/9/1955-τα Σεπτεμβριανά. Πρόσφατα το 2005, στην έκθεση φωτογραφίας όπου παρουσιάστηκε το αρχείο του αντιναύαρχου Φαχρί Τσοκέρ, η κοινωνία μας είχε την ευκαιρία να έρθει πρόσωπο με πρόσωπο με τα Γεγονότα των Σεπτεμβριανών. Έκτοτε διακατέχομαι από μια αισιοδοξία. Αυτή οφείλεται στο ότι σήμερα η τηλεόραση και ο τύπος και από το 2005, παρουσιάζει τα γεγονότα ως διοργανωθέντα από το Κράτος, σε αντίθεση με αυτό που συνέβαινε μέχρι τότε που παρουσίαζε τα γεγονότα σαν μέρος του Κυπριακού ζητήματος και όχι ως τμήμα του σχεδίου της εθνικής ομογενοποίησης.
Αφότου επέστρεψα στην Τουρκία άκουα πόσο αδύνατη συλλογική μνήμη έχει η Κοινωνία μας, πράγμα που επιβεβαιώθηκε στο τηλεοπτικό πρόγραμμα της 25 Ιανουαρίου 2009. Αναφέρομαι στο τηλεοπτικό πρόγραμμα “ένας προς ένα” του Φατίχ Αλταγλί.. Οι συμμετέχοντες (Μουράτ Μπαρντακτσί – Αρντά Γκεντίκ – Ερόλ Σαντί Ερίντς) μετέφεραν στους τηλεθεατές τα τραγικά γεγονότα των ημερών των Σεπτεμβριανών με προσχηματική εξιστόρηση ενός Μαυροθαλασίτικου Ανέκδοτου “Να έκαναν σουνέτι (περιτομή) και σ’ αυτόν. είχε πολλή αιμορραγία κτλ”. Όταν παρακολούθησα αυτό το αίσχος τα πρώτα μου συναισθήματα ήταν ντροπή. Ντράπηκα από τους συμπατριώτες μου, Ρωμιούς, Αρμενίους, Εβραίους που ζούνε ακόμη μαζί μας σ’ αυτή τη χώρα ή εξαναγκάστηκαν από παρόμοια γεγονότα να μεταναστεύσουν.
ΣΚΟΠΟΣ Η ΑΘΩΩΣΗ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ
Όμως ο εφιάλτης μόλις ξεκινούσε, μερικά λεπτά έπειτα, ένας από τους συμμετέχοντες, δήθεν ιστορικός, ανέφερε την εξής πρόταση: “Το 1964 έγινε εκκαθάριση των Ρωμιών”. Στην πραγματικότητα – από μια άποψη – θα πρέπει να τον ευχαριστήσουμε. Εξέφρασε την από χρόνια υφιστάμενη κρατική άποψη περί των μη-Μουσουλμάνων μ’ ένα σαφή τρόπο. “Βρωμιές που πρέπει να κοσκινίσουμε από ανάμεσά μας”. Στις επιστημονικές εργασίες η λέξη “εκκαθάριση” είναι γνωστή ως η πιο διαδεδομένη ορολογία ρατσιστικής πράξης που χρησιμοποιείται για τον εξοστρακισμό και μάλιστα την εξολόθρευση μιας εθνικής ομάδας.
Όμως η βασική μου κριτική στο τηλεοπτικό πρόγραμμα αναφέρεται σε μια άλλη διάσταση. Οι τρεις συμμετέχοντες επέμεναν, ο ένας μετά από τον άλλο ότι δεν είναι σίγουρη η συμμετοχή του κράτους στα γεγονότα, ότι τα περισσότερα για την ανάμιξη του κράτους δεν είναι παρά διαδόσεις και επίσης ενδέχεται τα γεγονότα να είχαν οργανωθεί από ξένα κέντρα. Παρουσιάζει ενδιαφέρον ότι το βιβλίο που δημοσίευσε το αρχείο του Φαχρί Τσοκέρ και αποδείκνυε μ’ ένα πασιφανή τρόπο τη συμμετοχή του κράτους ήταν πάνω στο τραπέζι. Αυτό προξένησε το ενδιαφέρον κάποιου τηλεθεατή που με e-mail ζήτησε να γίνει αναφορά του αρχειακού υλικού. Ο αξιότιμος κύριος Μπαρντακτσί ισχυρίστηκε πως αυτό είναι ένα απλό φωτογραφικό λεύκωμα. Ο κύριος αυτός είχε προσκληθεί ως ιστορικός δηλαδή ως ένας ειδήμων επί του θέματος και δεν γνωρίζετε ή προσποιόταν άγνοια της σημαντικότερης αυτής της πηγής των γεγονότων. Ποια εναλλακτική επιλογή είναι εντιμότερη για τον ίδιο, αδυνατώ αυτή τη στιγμή να αποφασίσω.
Η συμπεριφορά του Ερόλ Σαντί Ερντίντς ήταν ακόμη πιο χειρότερη. Αντιλήφθηκα τι μέλλει γενέσθαι όταν ο ίδιος ανέφερε ότι κατά τα Γεγονότα των Σεπτεμβριανών πέραν των καταστροφών συνέβησαν και άλλα για τα οποία αν θα μιλούσε «θα μπορούσαν τα Σεπτεμβριανά να χαρακτηριστούν ως κάτι κακό». Το ζητούμενο στην εκπομπή δεν ήταν να αποκαλυφθούν τα γεγονότα του 1955 και να ενημερωθεί η κοινή γνώμη. Το μοναδικό τους ντέρτι (έγνοια) ήταν να συγκαλύψουμε τις ενοχές του κράτους μας.
ΕΥΤΥΧΩΣ ΟΙ ΤΗΛΕΘΕΑΤΕΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΕΡΘΗΚΑΝ ΕΥΣΥΝΕΙΔΗΤΑ.
Οι ουσιαστικοί “ήρωες” αυτού του τηλεοπτικού προγράμματος, όπως προανέφερα ήταν στην πραγματικότητα οι τηλεθεατές. Οι μάρτυρες δεν ένοιωθαν άνετα συνειδησιακά μ’ αυτή την άρνηση και με τα e-mail τους επεσήμαναν το πώς είχαν σημανθεί τα σπίτια των μη-μουσουλμάνων εκείνη την ημέρα, την παντελή έλλειψη επέμβασης της αστυνομίας και επιπλέον τη διευκόλυνση των σεσημασμένων / βαρυποινιτών (που εξ’ αιτίας αυτών των γεγονότων βγήκαν απ’ τις φυλακές) για να συμμετέχουν στα γεγονότα. Ουσιαστικά οι αντιδράσεις ήταν παρόμοιες με αυτές που γράφηκαν στο βιβλίο εντυπώσεων που ανοίχτηκε στην έκθεση του 2005. “Έχουμε σιχαθεί-μπουχτίσει από την καιροσκοπική και λανθασμένη ιστορική γνώση, αποτελεί εξαιρετικά σοβαρό ζήτημα η Τουρκία να έρθει πρόσωπο με πρόσωπο με την ιστορία της. Τι και μέχρι που μπορούμε να το κρύβουμε την αλήθεια. Η πραγματικότητα έχει τη δική της πορεία. Η αλήθεια ακόμη και αν την κλείσετε στα πιο βαθιά πηγάδια θα καταφέρει να βροντοφωνάξει» .
Πριν καλά καλά ξεπεράσω το σοκ του τηλεοπτικού προγράμματος, έπεσε στα χέρια μου η κριτική του Αλί Μουράτ Γκουβέν στην εφημ. Γενί Σαφάκ (25/1/2009) για την ταινία “Η Φθινοπωρινή Ωδίνη”. Ο συντάκτης κατηγορούσε το σκηνοθέτη Τομαρίς Γκιριτλίογλου ότι «αφενός είχε αξιοποιήσει την κάθε λογής ευκαιρία που θα ενοχοποιούσε την Τουρκία και αφετέρου κυνηγούσε ένα θέμα, ενός συνειδητά κακού και δεξιού Τούρκου, και όλα αυτά μ’ ένα απίθανο μίσος του εαυτού της» . Εξάλλου για τον συγγραφέα του 6/7 Σεπτ. ήταν οριοθετημένα από μερικές χιλιάδες ανθρώπους που είχαν χάσει την ψυχραιμία τους και σε καμία περίπτωση δεν αντιπροσώπευαν τη γενική στάση και προσέγγιση που προοριζόταν προς τους μη-μουσουλμάνους, μέσα στην ιστορία.
Ώστε και αυτός ο συγγραφές προσπαθούσε να χρεώσει τα 67/ Σεπτ. στα πρωτόγονα ένστικτα μιας μερίδας πλιατσικολόγων, ενώ υπήρχαν τόσα ντοκουμέντα, αποδεικτικά στοιχεία και μάρτυρες.
Καλά αυτοί οι συμπατριώτες μας που «μεροληπτούν» υπέρ του Κράτους γράφοντας, μιλώντας και σκιτσάροντας δεν αντιλαμβάνονται τίποτα; Πως τολμούν αυτή την μεγάλη ντροπή να την αποδώσουν σε όλο τον Τουρκικό λαό. Δεν λεηλάτησαν τα σπίτια των γειτόνων τους που ζούσαν χρόνια μαζί και βίασαν τις γυναίκες τους; Για εσάς είναι μια πιο υγιής διαπίστωση αυτή για την κοινωνία μας;
Εντάξει, ας έρθουμε στο «μίσος» που δήθεν νοιώθει η κ. Τομρίς για την κοινωνία μας σε αυτό της το έργο. Ένα αξιοσημείωτο θέμα. Είναι μια συχνή κατηγορία που κατευθυνόταν και σε μένα μετά τις ομιλίες που έκανα και κατέκρινα τις αντί- μειονοτικές πολιτικές του κράτους. Και επιπλέον πιθανόν θα μπορούσαμε να πούμε πως δημιουργήθηκε μια αντανακλαστική κατάσταση στην Τουρκική κοινωνία. Παρακαλώ εγκαταλείψτε την προσπάθεια παραπλάνησης των ανθρώπων με τη λέξη μίσος. Το κράτος συγκροτείται από τους ανθρώπους, λάθη και παραλείψεις μπορεί να γίνουν το σημαντικό είναι η έκφραση συγνώμης, μεταμέλειας και η παραδοχή τους. Μόνον έτσι δύνασθε να επανακτήσετε την υπόληψη σας ως κράτος και όχι συγκαλύπτοντας και συνεχίζοντας την άρνηση. Λέγοντας πως δεν πράξαμε το τάδε και το δείνα πως μπορούμε να εξασφαλίσουμε ένα ειρηνικό περιβάλλον για τους Αρμεναίους, Ρωμιούς και Εβραίους; Αφήστε τα κράτη και σκεφθείτε την προσωπική σας εμπειρία, μόνον όταν παραδεχθείτε το λάθος σας και ζητήσετε συγνώμη, επανακτάτε και το φίλο σας και την υπόληψη σας. Είναι μια γνωστή εξίσωση. Αφού παραδεχθούμε τα λάθη της απέναντι πλευράς. Βέβαια εάν η θέση σας είναι δομημένη πάνω στο “Εμείς δεν κάναμε τίποτα, παρά μόνον, εσείς” τότε η δουλειά σας είναι ζόρικη.
ΑΣ ΣΧΟΛΙΑΣΟΥΜΕ ΚΑΙ ΛΙΓΟ ΤΟ ΕΡΓΟ
Ας έρθουμε στο έργο μας. Όπως επεσήμανα και στην εισαγωγή μου χάρη στη “Φθινοπωρινή Ωδίνη” αρχίσαμε να κουβεντιάζουμε εκ νέου για μια σκοτεινή σελίδα της ιστορίας μας. Αυτό αναμφισβήτητα είναι μια θετική εξέλιξη. Επιπλέον ο σκηνοθέτης κάνοντας ένα βήμα πιο πέρα, δήλωσε πως ένας από τους σκοπούς της ταινίας είναι η αντιπαράθεση με την ιστορία.
Εφ’ όσον στο έργο 6/7 Σεπτ. συνιστούν ένα διακοσμητικό ρόλο σε μια ερωτική ιστορία, τότε σκέφτομαι πως δεν θα έπρεπε να συμβούν τα παραπάνω λάθη που θα σας πω. Είναι σχεδόν αδύνατο, να αντιληφθεί ένας ξένος το “θέμα” και το ιστορικό υπόβαθρο των γεγονότων. Βέβαια αυτή η έλλειψη μπορεί να αναπληρωθεί – όπως προτείνει ο σκηνοθέτης – διαβάζοντας βιβλία. Όμως αδυνατώ να είμαι αισιόδοξη σε μια κοινωνία που διαβάζει λίγο.
Στη “Φθινοπωρινή Ωδίνη” τα 6/7 Σεπτ. προβάλλονται ως απόρροια της Κύπρου. Όμως αυτό είναι ήδη η επίσημη εκδοχή του Κράτους. Εφ’ όσον θα αντιπαρατεθούμε με την ιστορία μας είμαι της άποψης τα 6/7 Σεπτ. να εξηγηθούν ως ένα μέρος της εθνικής στρατηγικής ομογενοποιήσεις της Τουρκίας.
Για αυτό τον λόγο εξάλλου στα γεγονότα δεν στοχοποιήθηκαν μόνον οι Ρωμιοί, αλλά και οι συμπατριώτες μας Αρμένιοι, Εβραίοι καθώς και οι “ντονμέδες”.
Η τελευταία μου επίκριση σχετίζεται με το γεγονός ότι ο κύριος ρόλος αφορά μια Ρωμιά που είναι πόρνη. Στο περιβάλλον μου έχω γίνει αυτήκοος μάρτυρας των οχλήσεων των συμπατριωτών μας Αρμεναίων και Ρωμιών, για την απόδοση των γυναικών τους ως πόρνες ως “τσατσά” ως πατρόνισα των οίκων ανοχής. Εξάλλου η σχετική με το θέμα ακαδημαϊκή μελέτη του Herkül Millas επιβεβαιώνει τα λεχθέντα:
«η Ελληνίδα / Ρωμιά γυναίκα ή είναι κακία και ανήθικη ή αν είναι κάπως καλύτερη ερωτεύεται έναν Τούρκο». (Στην Τουρκική και Ελληνική πεζογραφία ο “άλλος” και “Ταυτότητα” –– του Herkül Millas, Ίστάνμπουλ 2005). Πράγματι το ίδιο ποίημα επαναλαμβάνεται στο έργο η Ρωμιά μας ερωτεύεται ένα Τούρκο (τον Μπεχτσέτ). Εάν παρατηρήσουμε την άλλη Ρωμιά (η κυρία Αθηνά) που συναπαρτίζει την κύρια δομή του σεναρίου, ως επόμενο ενός κλισέ διευθύνει οίκο ανοχής. Σε μια κοινωνία που παράγει γλωσσοδέτες όπως “Με την Τουρκάλα θα βολτάρεις, την Αρμένισα θα την στριμώξεις στην κουζίνα ενώ με την Ρωμιά θα κοιμηθείς” πόσο σωστό είναι να σκηνοθετήσεις ένα έργο πάνω στο χαρακτήρα μιας Ρωμιάς πόρνης;
Ζούμε σε μια χώρα όπου μια Αρμένισσα συμπατριώτισσα γράφτηκε στην ταυτότητα της με το όνομα “Οροσπίνα”. Δεν μπορώ να ξέρω πόσο παρήγορο για τους μη-μουσουλμάνους συμπατριώτες μας, είναι η εμφάνιση στο έργο της πόρνης ως απρόθυμης– παιδιάστικης και αθώας.
J. Parisis